Sorumluluk Sahibi Çocuklar Yetiştirmek

Çocuklarına sorumluluk bilinci kazandırma erken çocukluk döneminde başlar. Yaş ve gelişim dönemine göre çocukların üzerlerine düşen görevleri gerçekleştirmeleri ve davranışlarının bir sonucu olduğunun bilincinde olmaları sorumluluk sahibi olduklarını gösterir. Bunun yanı sıra, sorumluluk sahibi çocuklar başkalarının haklarını gözetirler ve davranışlarının kendileri ile başkalarını etkileyeceğini bilirler.

Çocukların sorumluluk bilinci kazanmaları önemlidir ve çocuklara birçok avantaj sağlar. Sorumluluklarının farkında olan çocuklar kendi ayakları üzerinde durma yeteneğine sahip olurlar. Kendi işlerini kendi başlarına halledebilen çocuklar başkalarına bağımlı olmazlar. Kendi hayatlarını idame ettirebilirler. Sorumluluklarını kendi yapan çocukların becerileri gelişir. Becerikli olan çocuklar kendilerine güvenirler ve daha güçlü olurlar. Bu yüzden, olumlu benlik algıları gelişir. Öz güvenli ve olumlu benlik algısına sahip çocuklar zorluklarla daha kolay mücadele ederler. Öz bakımından ev işlerine kadar sorumluluk bilinci olan çocuklarda öz disiplin gelişir. Düzenli bir şekilde sorumluklarını yerine getiren çocukların zaman yönetimi becerileri de güçlenir. Adım adım, zamanla ve hata da yaparak sorumluluk almayı öğrenen çocuklar problemleri çözme becerisi kazanırlar. İlk denemesinde yapamayınca tekrar denemesine izin verilmiş çocuklar zorlayıcı durumlar karşısında daha rahat bir şekilde çözüm bulurlar. Sorumluluk alarak her davranışın bir sonucu olduğunu öğrenen çocuklar sınırlara uyarlar. Davranışlarının sonuçlarını üstlenen çocuklar karar vermekte daha az güçlük yaşarlar. Kendi kararlarının sonuçlarının da sorumluluğunu alırlar. Karar alma becerisi gelişen çocuklar duygusal olgunluğa da sahip olurlar ve yaşlarına uygun şekilde davranışlar sergilerler. Ayrıca, çocukların sorumluluk sahibi olmaları ebeveynlerin de işlerini kolaylaştırır. Ebeveynler sorumluluk bilincine sahip çocuklar yetiştirerek çocukların gelişimlerine katkıda bulunurlar.

Ebeveynler çocuklarına sorumluluk bilinci kazandırmak için 2 yaş döneminde çocukların kendi başlarına hareket etme isteklerini bir avantaj görerek küçük görevler verebilirler. Çocukların yaşlarına uygun sorumluluk vermek gerekir. Yaşlarına uygun olmayan görevler verildiğinde çocuklarda zorlanma ve isteksizlik görülebilir. Bu yüzden, ebeveynler çocuklarının gelişim evrelerine göre görevleri belirleyebilirler. Verilen görevlerin bir rutine dönüşmesi çocukların sorumluluklarını takip etmelerini kolaylaştırır.

Ebeveynler sorumluluk sahibi çocuklar yetiştirmek için sabırlı ve kararlı bir tutum sergilemeliler. Çocukların denemelerine alan açmaları gerekir. Çocuklar denerken dayanamayıp müdahale etmek çocukların heveslerini kırar. Ebeveynlerin amacı çocuklarına yardımcı olmak ya da onların zorlanmasını engellemek olsa da çocuklar kendilerine hizmet edilmesine alışırlar ve yapabilecekleri görevleri üstlenmemeye başlarlar. Çocukların hizmet edilmesine alışmalarından daha ciddi olan durum ise çocukların kendi becerilerine güvenme konusunda şüpheye düşmeleridir. Örnek olarak; yemek yiyebilecek çocukları beslemek çocuklara “sen yemeyi beceremezsin, kaşık tutamazsın, ellerin yeterli değil” gibi açık olmayan mesajlar iletebilir. Bunun gibi açık olmayan mesajlar çocukların kendileri ile ilgili yanlış algılar geliştirmelerine sebep olur. Ebeveynler çocukların görevleri yapmaları için sabırla bekleyebilirler ve onları cesaretlendirebilirler. Çocuklar görevleri yerine getirmeye çalışırken hatalar yapabilirler. Ebeveynler anlayışlı olup çocuklarını tekrar denemeleri için cesaretlendirmelidirler. Böylece, çocuklar hatalarından ders çıkarmayı öğrenirler.

Çocuklar görevlerini yerine getirdiklerinde ebeveynler pozitif geri bildirim vererek teşvik edebilirler. Çocuklar fark edilmek isterler. Sorumluluklarını yerine getirdiklerinde kimse tarafından görülmezlerse davranışın devamı için motivasyon kaybedebilirler. Ebeveynler çocuklarını takdir ederek ya da yardımlarına teşekkür ederek onların devamlılıklarını sağlayabilirler.

Ebeveynler çocuklara davranışlarının sonuçlarını anlatabilirler. Böylece çocuklar neler ile karşı karşıya olduklarını daha iyi anlarlar. 4 yaş itibariyle çocuklar yanlış yapmanın ya da kurallara uymamanın sonuçlarıyla yüzleşebilirler. Hata yaptıklarında bunu telafi etmeleri gerektiği öğretilebilir. Yemeği döktüklerinde masayı silme görevini üstlenebilirler ya da ödevlerini yapmadıklarında okulda eksi alabilirler. Ebeveynlerin çocukların yerine masayı silmemeleri, “öğretmene ne diyeceğiz?” ya da “düşük not alacak” kaygılarıyla çocukların ödevlerini yapmamaları gerekir. Ebeveynler çocukları kurtarıcı davranışlar sergilediklerinde çocuklar hatalarının bedelleri olduğunu anlayamazlar.

Çocuklar ısrarla sorumluluklarını yapmadıklarında ebeveynler sınır koyabilirler. Çocukları cezalandırmak yerine onlara mahrumiyet uygulayabilirler. Çocuklar için sorumluluklarını yapmadıkları günlerde önemli ne varsa onlardan mahrum bırakılabilirler; tablet, televizyon ve abur cubur gibi.

Psikolog Elif Büşra BOZALİ GÜNEŞ